Hoe Prison Break de tattoo weer fashionable maakt

Sinds de topreeks Prison Break zijn tattoos weer helemaal in. Waar tatoeages in het verleden doorgaans gelinkt werden aan stoere zeelui, bleken ze in de serie een clevere manier om verstandige mensen te misleiden.



De oudste menselijke tattoos in het biologische museum zijn 5300 jaar oud. Ze zitten op een kadaver dat in het ijs bewaard bleef. Waarschijnlijk werd er al veel vroeger getatoeëerd. Het ontbreekt ons echter aan menselijke huid die de tand des tijds heeft doorstaan.

Uit rapporten van primitieve culturen weten we dat er een veelheid van redenen bestond om het lichaam te verfraaien met tattoos of piercings. Het was een manier om zich van anderen, al dan niet in groep, te onderscheiden. Dit was vooral in de stammentijd van essentieel belang. Het verhoogde het stamgevoel en de hiërarchie binnen de stam, en zodoende ook de voortplantingskansen. Tattoos werden gezet met primitieve middelen als hout- of botsplinters, later met behulp van natuurlijke inkt en kleurstoffen.

Jong en onbezonnen

De menselijke evolutie is pas in een heel laat stadium verrijkt met grootschalige beschaving. Ook tijdens de geestelijke ontwikkeling van een individu is er een sterker staminstinct aanwezig tijdens de jeugd, voordat de hersenen volledig ontwikkeld zijn. Het grootschalige besef treedt pas op ergens rond het 25ste levensjaar. Dit verklaart waarom het primitieve gedrag van jeugdbendes aftempert eens dat de hersenen volledig ontwikkeld zijn. Dit is de biogrammatische verklaring waarom vele tatoeages op erg jeugdige leeftijd worden aan gebracht, en waarom zo velen er spijt van hebben op het moment dat ze beseffen dat ze hun verdere leven in een grotere beschaving dienen te functioneren.

De tatoeagekunst werd verspreid door wereldreizigers. Ook de pionerende zeelui uit de lage landen kwamen in aanraking met culturen waar er volop getatoeëerd werd. Zij namen deze techniek mee naar huis en gingen ook elkaar tatoeëren. Het is dan ook logisch dat de eerste tattoo-shops hun deuren openden in havensteden als Antwerpen, Amsterdam en Rotterdam. 

Waarom laten we tattoos zetten (vroeger en nu)?

  • Om een plaats te krijgen in het hiernamaals.
  • Om door een moeilijke periode heen te komen, zoals puberteit of zwangerschap.
  • Ter verhoging van potentie of vruchtbaarheid.
  • Om ziektes en boze geesten af te weren.
  • Als bewijs van bewezen moed.
  • Om vijanden af te schrikken.
  • Om het lichaam seksueel aantrekkelijk te maken.
  • Om emoties uit te drukken.
  • Als souvenir.
  • Om bij een bepaalde groep te horen.
  • Om geld te verdienen als attractie.
  • Om belangrijke medische informatie of identificatie bij zich te hebben.

Het taboe van de tattoo

De praktijk was lange tijd taboe. In het Westen waren tatoeages destijds voorbehouden aan zeelieden, vagebonden, hoeren en boeven. Wat tegelijk de reden was voor de afkeer van iedereen die zich niet met deze klassen wou associëren. Maar hierin kwam verandering in de jaren '60 en sinds ongeveer 1980 werd de tatoeage stilaan algemeen aanvaard, mede doordat veel popmusici zich lieten tatoeëren.

Piercing: een eeuwenoude praktijk

Hetgeen gezegd kan worden over tattoos loopt eigenlijk gelijk met dat andere fenomeen: de piercing. Het metaal in oor, lip, neus, navel, tong en tepel wordt nu als een gewone modeaccessoire beschouwd, maar op andere plekken in de wereld komen de meeste van deze soorten piercings al duizenden jaren voor en hebben ze bijzondere betekenissen. Een paar voorbeelden: de 5000 jaar oude ijsmummie Ötzi boorde gaatjes in zijn oren om boze geesten te weren. Azteken en Maya’s doorboorden hun tong als religieus ritueel. Romeinse centurions bevestigden een compleet gevechtsschild aan hun tepels.

In de negentiende eeuw droegen de schippers gouden oorbellen als begrafenisverzekering. Bij verdrinking mocht de vinder van het lijk de ringetjes houden in ruil voor een begrafenis. Tot voor kort werden bij de Papua’s in Nieuw-Guinea jongens tot mannen verklaard nadat hun neusschotten doorboord waren. Nog steeds plaatsen de Surmi-vrouwen in Ethiopië schotels in hun lippen als zij gaan trouwen.

Alleen de navelpiercing is relatief nieuw, en kwam er na de introductie van de bikini. De echte blote buik werd pas midden jaren tachtig mode door Madonna.

National Geographic

Begin jaren zestig was er in de westerse wereld nog geen piercing te zien op straat. Met de hippies kwam daar verandering in. Lang haar, drugsgebruik en een oorbel waren hun middelen om aandacht te trekken. Ondertussen raakte een steeds grotere groep mensen geïnteresseerd in piercings. Zij zagen piercings bij andere volkeren in tijdschriften zoals National Geographic. De piercing werd langzaam bekender, maar werd nog wel gezien als onderdeel van een alternatieve leefwijze.

Punk & co

De punkbeweging bracht halverwege de jaren ‘70 de piercing voor goed op de voorgrond. Deze jongeren wezen de maatschappij af, waren kwaad en agressief, vervingen het oorringetje door de veiligheidsspeld en benadrukten zelfverminking. Uit deze tijd stammen de eerste piercing shops. Pas in 1978 werd in Los Angeles de eerste professionele piercingshop geopend.

Door de modelrol van de die jeugdsterren worden tatoeages en piercings nu algemeen aanvaard. Waarbij het oerprincipe van stamvorming door het benadrukken van de unieke individualiteit nog altijd aan de basis ligt van de beslissing. Criminele bendes gebruiken tatoeages niet in de eerste plaats voor wederzijdse herkenning en afhankelijkheid van de bende, maar veeleer om anderen met hun ondergrondse status te imponeren.

Britney en Beckham

Ook familiebanden worden zo onsterfelijk gemaakt. Er zijn vaders – zoals David Beckham - die bij de geboorte van elk kind een tatoeage laten aanbrengen. Voor hen is het een bewijs van levenslange toewijding voor het nageslacht.

Jeugdige crisissen zijn vaak de aanleiding tot het veranderen van stamverband. Dit is natuurlijk een erg emotioneel proces, mede omdat stamidentiteit zo instinctief noodzakelijk is, zeker voor de jeugd. Dat Britney Spears in haar donkerste momenten troost zocht bij tattoos is biogrammatisch perfect te verklaren. Symbolisch keerde zich af van het verleden stamverband en kon zo halsreikend naar de nieuwe toekomst uitkijken.

Van primitieve tot geavanceerde kunst

De grote tatoeageartiesten worden wijd en zijd gewaardeerd voor hun kunnen. De vooruitgang van de techniek heeft het medium nu zo flexibel gemaakt als olieverf. De kunstwerken die ze vervaardigen, zijn niet goedkoop. Tattoos zijn daardoor zelfs een symbool van materiele welstand  geworden. Steeds meer verzamelaars laten zich bijna volledig tatoeren met de meest verfijnde designs. Ze halen er een enorme esthetische bevrediging uit.

Zo werd ik op een consultatiedag artistiek verrast door een Engelse heer. Een veelkleurig tafereel van een vossenjacht verfraaide zijn middel. De ruiters met rode jacket en hoornblazer vertrokken op de rechterbil, de honden op de buik achtervolgend. Doordraaiend bleken ze, op de andere bil, net te laat te komen: de staart van de vluchtende vos verdwijnend in zijn hol.

Het effect van de tijd

Natuurlijk volgen tatoeages ook het uitdeinen van het verouderende lichaam. Zo herinner ik me een 67-jarige zeeman. Op jeugdige leeftijd had hij een prachtig kop-tot-teen vrouwelijk schoonheids ideaal op zijn -toen nog atletische- torso laten tatoeëren. Maar 50 jaar, en evenzoveel kilo’s, later leek die tatoeage meer op een overmaats spiegelpaleis.

Uitzonderingen daar gelaten, worden de meeste tatoeages in de jeugd gezet. Dat begint vaak al heel vroeg, lang voordat de financiële middelen voor professionele tatoeages voorhanden zijn. Tieners markeren zich doorgaans met huishoudnaalden en Chinese inkt. Deze amateurtatoeages eindigen vrijwel zonder uitzondering in spijt op latere leeftijd. De handen en onderarmen zijn de voor de hand liggende plaats, die naderhand evenwel niet meer met gangbare kledij te verdoezelen valt. Ze zijn bovendien nauwelijks weg te laseren, omdat het pigment veel te diep is ingebracht in de onderhuidse lagen. Chirurgische behandeling is soms een mogelijkheid. Meestal gaat dat echter ten koste van een evenzeer storend litteken. Vaak moet het beste advies blijven om de zelf aangebrachte tatoeage te camoufleren door er een mooie professionele versie over heen te zetten.

De hoofdreden voor spijt over lichtzinnig gezette tatoeages komt wanneer ze niet verborgen kunnen blijven onder standaard professionele kledij. Tatoeages en verantwoordelijke functies gaan nog steeds niet samen in het globale verwachtingspatroon. En daar houdt de jeugdige freak absoluut nog geen rekening mee. Later is de realiteit dan ook onontkombaar: je verliest gewoon je tijd aan een sollicitatiegesprek als bankbediende, officiële vertegenwoordiger of nieuwslezer wanneer je je aandient met een zichtbare tatoeage.

Jeff Hoeyberghs









© Vivat.be 2020