Onrust in Vinci: erfenis van Leonardo in gevaar?
De mensen in Vinci hebben er genoeg van. Ze willen de erfenis van 'hun' Leonardo niet langer laten besmeuren door een romanschrijver. Museumdirecteur Alessandro Vezzosi wil Dan Brown, de auteur van de Da Vinci Code, zelfs gerechtelijk laten vervolgen.
Daar staat hij dan, de universele mens van Leonardo da Vinci. Niet als logo van een uitzendbureau of op de voorpagina van een wetenschappelijk tijdschrift, maar in zijn volle glorie, een achttal meter hoog. Bijna vijfhonderd jaar na zijn dood diende Leonardos beroemde studie van de Vitruvische Man de kunstenaar Mario Ceroli tot inspiratie voor De Man van Vinci, de blikvanger van het geheel vernieuwde Museo Leonardino in Vinci.
Leonardo heeft zijn naam gewoon van het dorpje waar hij geboren is, Vinci, ongeveer dertig kilometer ten westen van Firenze. En toch ook weer niet. De familie Da Vinci was al sinds de 13de eeuw prominent aanwezig in het kasteelstadje. Leonardos overgrootvader mocht zich zelfs een tijdlang kanselier en ambassadeur van de Florentijnse republiek noemen. Maar het was wel hier, in Vinci en omgeving, dat de grote schilder, beeldhouwer, ziener, architect, uitvinder, alchemist, muzikant en wetenschapper opgroeide.
Hoewel Leonardo ook een symbolische betekenis uit zijn naam puurde, zoals al zijn werken barsten van de symboliek. De naam Vinci zou afkomstig zijn van het woord dat de biezen aanduidt die op de oevers van het riviertje de Vincio groeien, en die in Toscane geweven en gevlochten werden. Leonardo identificeerde zich met die in elkaar verstrengelde vinci, tekende vaak ingewikkelde knopenconstructies, soms heuse visuele puzzels, en verwerkte ze als details in werken als de Mona Lisa en Dame met Hermelijn.
Toch niet zo gewoon dus, die naam.
Het Casa Natale di Leonardo is onze eerste stop. De herfstzon is genadig warm. Een man probeert verse honing te slijten. Wij zoeken de luwte op van het geboortehuis. In de kleine kamers staan een paar verkleinde reproducties van Leonardos belangrijkste uitvindingen. Tegen de muren hangen enkele documenten.
Leonardos ouders waren niet gehuwd. Een paar maanden na de geboorte trouwde moeder Caterina met een vriend van vader Piero de Vinci, maar Leonardo werd aanvaard als een liefdeskind, niet als de vrucht van zonde. De eerste jaren van zijn leven bracht hij door in Anchiano, even buiten Vinci.
Leonardo was als kind al gefascineerd door mechanica en landbouwtechnologie. In 1469 werd hij aangenomen als leerling in het atelier van de grote Florentijnse beeldhouwer Andrea del Verrocchio. De kunstenaar was naar verluidt nogal onder de indruk van de buitengewone tekeningen die vader da Vinci hem bezorgd had. Daar en dan, op 17-jarige leeftijd, begon Leonardo met de uitoefening van alle kunsten waarin ontwerp een rol speelt. Hoewel hij zichzelf altijd in de eerste plaats een schilder zou blijven noemen.
In het legendarische atelier van Verrocchio, tegelijk goudsmid, meester van het perspectief, beeldhouwer, houtsnijder, schilder, muzikant en aannemer, werkten toen enkele van de beroemdste kunstenaars van de Renaissance.
Botticelli, Perugino.
Firenze was het kloppende hart van de nieuwe tijden, de plaats waar de tradities van het christendom verweven werden met humanistische, klassieke en oosterse invloeden. Leonardo zou rond 1500 zelfs een belangrijke leider geweest zijn van de Rozenkruisers, de voorlopers van de loges. Verschillende occultisten en magiërs hadden hun toevlucht gezocht in de stad. Da Vincis belangrijkste beschermheren, de familie de Medici, heersers over Firenze, moedigden de belangstelling voor nieuwe en verboden wetenschappen nog aan.
De eerste Florentijnse periode van Leonardo duurde tot 1482. Naast zijn schilderwerk zette hij in die jaren ook zijn eerste technische schetsen op papier, tekeningen van toestellen en machines die de wereld pas eeuwen later een nieuw aanschijn zouden geven. Leonardo da Vinci deed daarvoor een beroep op de meest uiteenlopende bronnen van kennis, documenten uit de oudheid, middeleeuwse manuscripten en ontdekkingen, Toscaanse ingenieurs. Tijdens het ontwerpen hechtte hij evenveel belang aan de esthetiek als aan de doeltreffendheid van de machines. Wetenschap en schoonheid sloten elkaar niet uit in zijn wereld. De universele mens maakt geen onderscheid tussen empirisch onderzoek en esthetische verzuchtingen, tussen lichaam en geest, tussen feitenkennis en occulte zoektochten.
Hoe mooi zon wereld van universele wijsheid er zou kunnen uitzien, ervaren we in het Museo Leonardino, hoog op de centrale heuvel van Vinci. Ooit stond hier een fort, nu een museum. Het gaat de goede kant op met de mensheid.
De modellen zijn perfect gemaakt, precies volgens de schetsen en notities van de meester zelf. Op het gelijkvloers staan de militaire tuigen, allerhande constructietoestellen, om te heffen, te meten of te slijpen, en wetenschappelijke apparaten.
De perspectograaf!
Op de eerste verdieping zien we hoe Leonardo da Vinci het tijdperk van de verhoogde mobiliteit aankondigt. Met de reusachtige houten vleugels zal wel nooit gevlogen kunnen worden, maar het prachtige amfibievoertuig, de al even mooie auto met zelfaandrijving, Leonardos automobiel, en de onmiskenbare voorloper van de fiets demonstreren de kracht van de ontwerpen van Leonardo, die zelf te vroeg geboren werd om ze ook te kunnen verwezenlijken.
Vinci is, veel meer dan Firenze, een waardige getuige van Leonardos genie, een plaats waar zijn denken ook aanzet tot doen. Er is een permanente expositie over de geschiedenis van de wetenschap. Ieder jaar wordt er een uitvindersbeurs gehouden. En de Bibliotheca Leonardino, multimedia-laboratorium, is het ultieme documentatiecentrum voor iedereen die de man nog beter wil leren kennen, met facsimiles van al zijn teksten en tekeningen.
Zelfs de toeristische infrastructuur is voorbeeldig in Vinci, een compliment dat je ons maar zelden hoort geven. Maar dit is voorwaar een gezellig terrasje en voor één keer is ook de souvenirwinkel de moeite waard. Voor de boeken, maar ook voor de t-shirts en de talloze Leonardo-parafernalia, allemaal smaakvol en geïnspireerd vormgegeven.
Alessandro Vezzosi heeft gelijk. Laat de erfenis van Leonardo Da Vinci met rust. Schrijf boeken over zijn leven, verzin verhalen en complottheorieën, maar respecteer Vinci als volwaardige historische getuige.
(Fragmenten afkomstig uit De Mooiste Zonsondergang ter wereld, Karel Michiels, Houtekiet 2003)