Creationisme: wie gelooft er nog in het scheppingsverhaal?
Wie gelooft er nog in het scheppingsverhaal? Genoeg mensen om onrust te zaaien in het onderwijs én om de Raad van Europa op stang te jagen. Of hoe orthodoxe moslims en christenen elkaar vinden in het creationisme.
Het Vaticaan heeft de evolutietheorie in 1996 officieel aanvaard, een edict dat paus Benedictus onlangs nog eens bevestigd heeft. Geen hel meer voor de katholieken als ze het scheppingsverhaal verwerpen. Maar hoe zit het met het geweten van al die andere gelovigen? In de christelijke Verenigde Staten zou bijna de helft van de bevolking de bijbel nog letterlijk nemen en geen geloof hechten aan de evolutietheorie. In sommige scholen worden beide verklaringen zowat evenwaardig behandeld, en als de rechtbanken er niet anders over hadden beslist, zou Darwin er gewoon uit het lespakket geknikkerd zijn.
De fundamentalistische christelijke strijders schuiven sinds enkele jaren een nieuw soort medestanders naar voor, ‘wetenschappers’ die een alternatief aanbieden voor de evolutietheorie. Niks nieuws onder de zon, de eerste creationisten meldden zich al enkele jaren na de publicatie van Darwins The origin of species (1859), maar de nieuwe generatie lijkt wel erg beslagen ten ijs te komen. Er zijn de laatste jaren honderden boeken en dvd’s verschenen die er niet alleen heel wetenschappelijk uitzien maar die op gewone mensen als u en ik ook best overtuigend kunnen overkomen. Ware het niet dat de volstrekt onwetenschappelijke intenties en methodes ervan afdruipen. Of ze zichzelf nu beroepen op het zogenaamde ‘jonge aarde creationisme’ (de wereld is geschapen in zes dagen, enkele duizenden jaar geleden), ‘oude aarde creationisme’ (iedere dag van het scheppingsverhaal duurde eigenlijk een paar miljoen jaar), of ‘progressief creationisme’ (ook wel intelligent design genoemd: God stuurt en grijpt in), ze willen allemaal maar één ding: hun eigen godsdienstige gelijk bewijzen.
In het zog van de Amerikaanse creationisten profileert zich nu ook een Turkse auteur, Harun Yahya ('Aäron Johannes de Doper', twee van de belangrijkste islamitische profeten), pseudoniem van Adnan Oktar. Hij is er het afgelopen jaar in geslaagd om zijn prachtig uitgegeven Atlas of Creation over heel Europa te verspreiden. Ook verschillende Vlaamse scholen en universiteiten kregen een exemplaar in de bus, en Annick De Ridder (Open VLD) stelde er in het Vlaams Parlement zelfs een vraag over aan minister van Onderwijs Frank Vandenbroucke. In de kortstondige polemiek die op gang kwam, lieten Luc Van den Brande en Cathy Berx (beiden CD&V) zich verleiden tot warrige uitspraken over ‘de Schepper’ en ‘geloofsopvattingen buiten het wetenschappelijke aspect’.
Ook de Raad van Europa bemoeit zich met de zaak. Op 26 juni van dit jaar werd een rapport goedgekeurd waarin het creationisme ‘absoluut onwetenschappelijk’ wordt genoemd, en ‘een bedreiging voor de mensenrechten.’ De creationisten zouden volgens het rapport ook behoorlijk wat politieke macht hebben. Begin oktober staat het rapport op de agenda van de parlementaire assemblee van de Europese Raad in Straatsburg en zal er dus voor het eerst in alle ernst gediscussieerd worden over het waarheidsgehalte van het scheppingsverhaal. Dat we dat nog mogen meemaken.
In Nederland suggereerde de christelijke minister van Onderwijs in 2005 al dat ze wetenschappers van verschillende geloofsrichtingen ‘met elkaar wil verbinden’, en daar doken datzelfde jaar ook de eerste moslimstudenten op die zich openlijk verzetten tegen de evolutietheorie, in de richting biomedische wetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Ze kregen allemaal een onvoldoende.
Zo’n vaart loopt het in Vlaanderen nog niet maar toch heeft Raoul Vandamme, docent Evolutieleer en Biologische Classificatie aan het departement Biologie van de UIA, al enkele weifelende moslimmeisjes over de vloer gekregen. “Eén meisje heeft mij letterlijk gezegd dat ze de evolutieleer niet aanvaardde, twee andere behaalden opvallend slechte punten op dat onderdeel van het examen. Als ik weet dat er moslims in de groep zitten, zeg ik nochtans expliciet dat ze zich altijd mogen melden als ze problemen hebben met de leerstof. Wat dat ene meisje dan ook prompt gedaan heeft. Dit is totaal in tegenstrijd met alles wat ik ooit geleerd heb, zei ze. Ik heb daar een tijdje mee geworsteld maar de evolutieleer behoort nu eenmaal tot de eindtermen. Je kan in de richtingen biologie en biochemie geen studenten laten passeren zonder elementaire kennis van de evolutietheorie. Voor mijn part hoeven ze het niet te geloven maar ze moeten wel weten wat die theorie inhoudt. En dan nog zitten ze waarschijnlijk in de verkeerde richting. Iemand met zulke ideeën kan je bezwaarlijk biologieles laten geven.”
Ook de Atlas of Creation heeft intussen de UIA bereikt, Raoul Vandamme gebruikt hem zelfs in de les. “Niet om de inhoud te bestuderen maar om aan te geven dat er een schijndiscussie aan de gang wordt gehouden. Het boek geeft wat extra kleur aan de les. Als de studenten horen dat er nog altijd, of opnieuw mensen zijn die de evolutieleer niet aanvaarden, kijken ze toch even op. Maar je hoeft er dus maar een paar regels in te lezen, en de auteur valt al door de mand. Hij heeft het hoofdzakelijk over fossielen, met name fossielen die niet veranderen. Die zouden namelijk bewijzen dat er geen evolutie plaatsvindt. Terwijl dat voor ons, biologen, net het beste bewijs is van de evolutieleer. Het is namelijk veel moeilijker om te bewijzen waarom een organisme niét verandert dan waarom het wel verandert. De basissituatie is dat ieder organisme verandert. Als dat niet het geval is, zijn er constant krachten die de evolutie tegenhouden, een fenomeen dat wij stabiliserende selectie noemen. Zo makkelijk is de theorie van die Yahya te ontkrachten, en zo kan je dus ook makkelijk het creationisme weerleggen.”
Overigens is Vandamme zeker geen fanatieke Darwinist. Hij houdt zelfs rekening met een bepaalde foutenmarge in de evolutieleer. “Er is een heel kleine kans dat de theorie van Darwin niet klopt, of toch zeker bepaalde onderdelen van de leer. Ik denk bijvoorbeeld niet dat wij allemaal, mens en dier, afstammen van één en hetzelfde oerwezen. Maar de kans dat het creationisme niet klopt, is oneindig veel groter. Je kan en mag die visie niet dezelfde waarde toekennen als de evolutieleer. Als je leest wat sommige creationisten onder God verstaan, zitten we trouwens al op een heel wazig niveau. Dan gaat het over goddelijke energie of zoiets, hetzelfde wat ‘christelijke’ wetenschappers soms proberen te definiëren. In feite zouden wetenschappers zich altijd van dat soort uitspraken moeten onthouden want zo geven ze munitie aan de creationisten.”
Intussen woeden op internet heftige discussies tussen jonge voor- en tegenstanders van de evolutieleer, alsof het scheppingsverhaal nu pas voor het eerst ter discussie zou staan. Wat moet er veranderen in het onderwijs om aan die verwarring een halt toe te roepen?
Vandamme: “We moeten de evolutieleer veel nadrukkelijker naar voor schuiven, op jonge leeftijd al. De stof zit nu wel in de eindtermen van het secundair onderwijs, maar ze wordt pas helemaal op het einde gegeven en veel jongeren komen er nooit aan toe. Hoe komt dat iedereen dat aanvaardt dat de aarde rond is? Omdat we dat al heel vroeg in het onderwijs duidelijk maken aan de kinderen. Het zou toch ontzettend dom zijn als we die klok nu gaan terugdraaien? En het is dus vooral een kwestie van opvoeding. De meeste christelijke fundamentalisten in Amerika zijn laag opgeleide mensen. Schijnbaar vinden ook de mensen die het voor het zeggen hebben het scheppingsverhaal aanvaardbaar, maar die hebben uiteraard andere motieven om de evolutieleer in twijfel trekken, namelijk de stemmen van al die laag opgeleide fundamentalisten.”