Bakeliet is het antiek van de toekomst
Leo Baekeland was de enige Belg die figureerde in de door Time Magazine opgestelde lijst van grootste denkers en wetenschappers van de twintigste eeuw. De vrucht van zijn werk, bakeliet, is nu nog vaak aan een redelijke prijs te vinden op rommelmarkten of op eBay. Maar volgens kenners wordt bakeliet steeds zeldzamer en dus duurder: het antiek van de toekomst.
De Gentse chemicus Leo Baekeland ontwikkelde als jonge man een nieuw soort fotopapier waarvan hij het patent verkocht voor een klein fortuin aan Eastman Kodak Company. De kersverse miljonair week uit naar Amerika. Daar ging hij zich vooral toeleggen op de ontwikkeling van een nieuw isolatiemateriaal voor elektrische bedrading. Het toentertijd in gebruik zijnde shellak, gemaakt van de uitscheiding van een bepaalde keversoort, werd schaarser en duurder. Ondertussen werkte men overal ter wereld verder aan de ontwikkeling van beginnende plasticsoorten als eboniet en celluloid, maar die waren niet echt geschikt voor de noden van het moment. Baekeland experimenteerde met fenol en formaldehyde, en kwam zo tot de fabricage van ‘bakeliet’, de eerste volledig synthetische kunststof. Bakeliet had de perfecte isolerende kwaliteiten die nodig waren voor toepassing in de elektriciteit, was hard en hittebestendig, en niet gevoelig voor de meeste scheikundige stoffen.
Toepassingen
Door deze eigenschappen leende bakeliet zich ook perfect voor huishoudelijke toepassingen waarbij voornamelijk de isolerende werking van nut was: de bekendste zijn de thermosfles en het handvat (van bv. kookpot of percolator). Dankzij de ontwikkeling van een afgeleid product, ureumformaldehyde, was men erin geslaagd lichtere kleuren te fabriceren. De waaier van toepassingen werd hiermee nog groter, en algauw werden er asbakjes, pennendoosjes, zoutvaatjes, yoghurtmachines en nog veel meer geproduceerd. De firma Vynckier was hierin toonaangevend.
Maar het populairste gebruik van bakeliet kwam er ongetwijfeld toen men het ging gebruiken als goedkoop vervangmateriaal voor de productie van fotoapparaten. Met name het omhulsel, dat vroeger werd gemaakt uit hout, leder of karton, kon met een lagere productiekost worden geproduceerd uit bakeliet. Bovendien begon men in de jaren twintig en dertig heel veel aandacht te besteden aan de vormgeving van gebruiksvoorwerpen, het was de periode van de art deco. Bakeliet leende zich perfect voor deze typische stijl met afgeronde vormen, omdat de stof bijzonder goed te modelleren was op hoge temperatuur.
Schatten op zolder
Het loont dus de moeite om even op zoek te gaan op zolder, naar oude fotocamera’s of bakelieten doosjes. Een truc om te weten te komen of u met echt bakeliet te maken heeft: wrijf stevig over het oppervlak van het voorwerp met een doek. Als er een intense, typische geur vrijkomt, heeft u bakeliet (en misschien potentieel goud) in handen!