Het disfunctionele gezin: oorzaken, symptomen en oplossingen
In een disfunctioneel gezin liggen conflicten, slecht gedrag en zelfs misbruik constant op de loer omdat het door de betrokkenen geaccepteerd wordt. Meestal is er alcoholisme, drugmisbruik, geestesziekte of belasting uit de vorige generatie in het spel.
De familie Baldwin bestaat uit vier broers die allemaal voor een acteercarrière kozen. In hun rush naar de top staken hebben ze elkaar een aantal keer een mes in de rug gestoken. Slechts twee van hen bereikten de absolute top: Alec en Stephen. Maar ondanks hun wisselende succes zijn alle vier de broers verslaafd geweest aan alcohol en hebben ze allemaal tal van afkickkuren achter de rug. De oudste, Daniël reeg de aan elkaar, en ook William (de ernstige) leek een echte stud te worden maar bleek tenslotte toch te oud om de meisjes nog te bekoren. Alec zit al jaren in een vechtscheiding met Kim Basinger en Stephen flirt met maffe religies....
Disfunctioneel gezin
Het essentiële verschil tussen een normaal en een disfunctioneel gezin is niet zozeer dat er slecht gedrag bestaat maar wel dat het als normaal beschouwd wordt. Deze ziekelijke verdraagzaamheid creëert een vicieuze cirkel die het slechte nog versterkt. Doordat de kinderen de nefaste invloeden ondergaan in hun formatieve periode (de tijd dat hun hersenen nog in volle ontwikkeling zijn) dragen ze er voor de rest van hun leven de akelige gevolgen van mee.
Disfunctionele gezinnen leven meestal in constant conflict. Maar er zijn evenzeer gezinnen waarbinnen alle conflict gemeden wordt: men krijgt dan zelfs de surrealistische indruk van volledige harmonie en verdraagzaamheid.
Een gebrek aan medeleven is al vanaf de kindertijd kenmerkend. Als volwassenen worden de slachtoffers vaak egocentrisch, om te compenseren voor de gemiste affectie. Ze worden te snel volwassen. In het latere leven ontbreekt het hen aan gezonde speelsheid. Wantrouwen, achterdocht en paranoia zijn een gevolg van het opgroeien met gemengde boodschappen. Hun lage zelfwaarde ligt mee aan de basis voor de moeilijkheden die ze ondervinden om relaties aan te gaan of te onderhouden.
De slachtoffers
De slachtoffers van een disfunctioneel gezin vertonen onvoorspelbaar gedrag en een zekere grenzeloosheid. Ze eigenen zich onrechtmatig bezit van anderen toe en overschrijden de sociaal aanvaardbare normen wat betreft verbale en non-verbale communicatie en fysiek contact.
Zulke mensen zijn vaak ook lichtgeraakt en angstig. Ze lijden onder depressies. Vele gevallen van anorexie, boulimie, drugsgebruik en zelfverminking zijn gerelateerd aan een disfunctionele kindertijd. Afwijkend gedrag en negatieve emoties leiden tot sociaal isolement. Ze worden ervan overtuigd dat ze niet lief te hebben zijn. De slachtoffers gaan op hun beurt een disfunctionele relatie met hun eigen kinderen ontwikkelen.
Disfunctionele ouderschapsstijlen
Disfunctionaliteit is een draak met veel koppen. In een gezin vertrekt alles gewoonlijk vanuit minstens één van de ouders die de vicieuze cirkel in gang zet. Het gaat gewoonlijk om een combinatie van meerdere van de volgende ziekelijke ouderschapsstijlen:
Dogmatisch
De ouders staan zelf erg onzeker in de wereld. Ze vallen makkelijk ten prooi aan godsdienstfanatisme. Ze voeden hun kinderen op volgens strikte regels en wetten. Er wordt een harde, onbuigzame discipline gehanteerd. De kinderen worden niet als volwaardig aanzien maar als een verlengstuk van de eigen idealen. Om niet geconfronteerd te worden met hun eigen pijnlijke angsten hanteren ze autoritaire mondsnoering van de kinderen. Het gaat hier om een elementair disrespect, wat zich uiteindelijk tegen de ouders keert.
Onthoudend
In plaats van de tucht erin te houden op een positieve manier, straffen ze de kinderen door hen te beroven van essentiële emotionele en fysische steun. Ze houden liefde, zakgeld, aanmoediging, aandacht, of alles wat zo’n kind normaal al nodig heeft, achter. In de meest schrijnende gevallen leidt het zelfs tot eenzame opsluiting en verhongering als tuchtstraf. Wat niet wil zeggen dat deze ouders geen liefde kunnen tonen. Het ziekelijke is dat die liefde conditioneel is: ze wordt pas gegeven op het moment het kind zich gedraagt naar het verwrongen wereldbeeld van de ouders. Ook hier gaar het om een ontkenning van de fundamentele innerlijke waardesystemen van het kind.
Chaotisch
Stuurloze ouders vertonen weinig consequentie in hun eigen gedrag. Wat ze aan opvoeding proberen mee te geven is erg warrig. Zoals hun huis en tuin er bij liggen, zo heerst er een gebrek aan orde en netheid in geest en gedrag. Ze vinden het modern om alles in twijfel te trekken. Hun mening draait als een windhaan. De gemengde boodschappen die ze zo versturen laten de kinderen erg onzeker achter.
Narcistisch
Hier worden kinderen gebruikt om een eigen leemte op te vullen. Uit angst om ze te verliezen, worden de kinderen versmacht in aandacht. Positieve relaties met anderen, zelfs met andere gezinsleden, worden geboycot. Ook hier worden de kinderen actief tegengewerkt in het ontwikkelen van hun eigen identiteit. Desnoods worden kinderen fysiek, verbaal, of seksueel misbruikt om ze te domineren. Omgekeerd kunnen narcistische ouders ook de slachtofferrol opnemen en de kinderen met hun afhankelijkheid opzadelen. De ouder “verkinderlijkt” en het kind “verouderlijkt”. In extreme gevallen misbruiken de kinderen de ouders.
Perfectionistisch
In deze gezinnen concentreren de waardesystemen zich op orde, prestige, diploma’s, geld, macht, succes of een perfect voorkomen. Dit gaat volledig ten koste van de hogere sociale en spirituele waarden van liefde en vrijheid. Er heerst emotionele onverdraagzaamheid. Er is geen plaats voor foute emoties.
Disfunctionele kinderrollen
Ook bij de kinderen manifesteert disfunctionaliteit zich op een aantal verschillende manieren. Ze nemen gewoonlijk één of meer van de volgende stereotiepe rollen aan:
Het goede kind
Dit is de held van de familie. Hij beantwoordt het best aan het vertekende waardesysteem van de ouders, wordt op handen gedragen en naar voor geschoven als model voor de rest. Vaak vervult hij, ten opzichte van de andere kinderen, een deel van de ouderlijke rol.
Het probleemkind
Het gaat hier vaak om diegene met de meeste emotionele intelligentie. Hij heeft, hoewel beperkt, toch zicht op de abnormaliteit van de relaties en uit dit ook. Dit laatste wordt veroordeeld als onverdraagzaamheid. Hoewel hij de enige emotioneel eerlijke is, krijgt hij uiteindelijk de schuld van alle gezinsproblemen.
De verzorger
Dit kind neemt de verantwoordelijkheid voor het emotioneel welzijn van de anderen op zich. Hierbij versterkt hij vaak het ziekelijke gedrag van sommige gezinsleden. Hij meet zich een halo van zelfopoffering aan. Hij is het die alles goed praat en zelfs verheerlijkt.
Het verloren kind
Teruggetrokken in zijn eigen wereld leidt hij een onopvallend bestaan. Hij is stil en zijn noden blijven ontkend of verborgen. Seriemoordenaars en pedofielen worden geassocieerd met dit type.
De Mascotte
Gebruikt kolder en probeert constant de aandacht te trekken om de aandacht af te leiden van de disfunctionele pijn. Onder zijn goedgeluimdheid schuilt een diepe depressie.
Biogrammatica
De mens is over miljoenen jaren afgestemd op het leven in kleine groepen van 50-150 individuen. Mannen en vrouwen leefden een groot deel van de tijd gescheiden en de kinderen kregen de hele stam mee als volwassen rolmodellen. Daarop baseerden zij de invulling van hun eigen latere gedrag. Voor disfunctionaliteit was geen ruimte, want isolement werd niet getolereerd. De stam greep in geval van uit de hand lopend conflict in, al dan niet in de vorm van de stamoverste. Er werd op een open manier gekeuveld over alles en nog wat. Moeders kregen veel sociale steun bij de opvoeding van hun kinderen, die al vroeg een eigen identiteit konden ontwikkelen in een groot stabiel verband.
Vandaag ontkennen of verdoezelen de gezinsleden de problemen zoals alcohol, drugs, geweld of seksueel misbruik. Het gezin hanteert vaak ook het afstoten van derden als middel om hun isolement te vrijwaren. Dit maakt sociaal ingrijpen des te moeilijker. Bovendien kunnen we in de regel niet rekenen op de vraag om hulp van de slachtoffers. Ze hebben sowieso grote moeilijkheden om hun emoties te verwoorden. Ze zijn onzelfzeker en onderkennen vaak het probleem zelf niet. Daarom de volgende dubbele raad aan ouders: breek zo snel mogelijk je gezin open en zorg actief voor een bredere sociale agenda van alle gezinsleden. Vader naar de voetbal, moeder naar de bridgeclub, dochter op weekend bij vriendinnen en zoon op kamp met de jeugdbeweging. En anderzijds: zet zelf je huis en levensstijl open voor de anderen. Bovendien werk je zo mee aan het zo belangrijke sociale vangnet voor slachtoffers van disfunctionaliteit in je buurt. Het is een essentiële rol die de overheid onmogelijk kan invullen.
De Belgische paradox
Als we onze goedbedoelende politici geloven, leven we in het land met de beste geneeskunde, de beste ouderlingenzorg, het beste onderwijs enzovoort. Kortom, het is nergens beter leven. Er zijn echter enkele belangrijke cijfers die niet in dit geïdealiseerde prentje passen. België vertoont - met 10% van de bevolking - het hoogste gebruik van antidepressiva in de ter wereld. Ook de zelfmoordcijfers bereiken een recordhoogte. De Europese Commissie ergert zich aan het feit dat we de grootste achterstand van alle 27 lidstaten hebben met het implementeren van de Europese burgerrechten. 25% van die bevolking stemt foert, ook al zo’n dubieus record. In het licht van disfunctionaliteit krijgen we eindelijk zicht op deze schijnbare tegenstelling tussen grote problemen en de even grote ontkenning ervan.
Disfunctioneel onderwijs
Ons grootschalig onderwijs werkt disfunctionaliteit in de hand. Het sorteren van kinderen volgens leeftijd of intelligentie is contrabiogrammatisch, net zo zeer als het constante mengen der geslachten. Ons onderwijs - van bewaarschool tot universiteit - puilt uit van sociaal isolement, emotionele verstomming, autoriteit, perfectionisme en dogmatiek. De meeste schoolverlaters zijn monddood. Ze uiten hun frustratie, angst en lage zelfwaarde onder andere in passieve agressie.
Disfunctionele overheid
Men zegt wel eens dat een volk de leiding heeft die het verdient. Dit gezegde stamt uit de tijd dat de leiding een eenduidige persoonlijke identiteit had. Immers, zonder dat de verantwoordelijken voor wanbeleid persoonlijk geïdentificeerd, laat staan berecht, kunnen worden gaat deze regel niet op. Wij worden uiteindelijk geleid door min of meer duistere belangengroepen die zich achter een politiek rookgordijn schuilhouden. Wazige compromissen en schutkringen zijn de voedingsbodem voor het losslaan van de ambtenarij, dubbelzinnige wetgeving en kromme rechtspraak. Staatskundige chaos vertolkt zich in nationale onhandelbaarheid. Mondige individuen worden “probleemkinderen” en autoritair de mond gesnoerd. Voor dit alles betaalt de goede burger met zijn geld, vrije creativiteit, fysische en emotionele wellness.
Kortom, een disfunctioneel “vadertje staat” veroorzaakt depressie, angst en onderhuidse woede bij de kinderen. En net zoals de Baldwin Broers steken ze mekaar - gelukkig meestal figuurlijk - maar al te vaak ook de messen in de rug. (Jeff Hoeyberghs)