Vermageren: de obsessie van de 21ste eeuw

Vorig jaar werden er in ons land meer dan 4000 maagoperaties uitgevoerd, en dan hebben we het over maagverkleiningen, voor vele blijkbaar de enige manier om hun gewicht nog onder controle te krijgen. Zijn er dan echt geen andere oplossingen?

Neem een stuk van de maag weg, en je gaat vanzelf minder eten. Het is een simpele gedachte, en een al even eenvoudige ingreep, maar dat betekent nog niet dat iedereen in aanmerking komt voor wat we gemakkelijkheidshalve de Margriet Hermansmethode kunnen noemen. De chirurg neemt trouwens niet letterlijk een stuk maag weg.

“In feite brengen we een band aan rond de bovenkant van de maag,” zegt internist-geriater Jan Paulussen, die in het ziekenhuis van Herentals een speciale obesitaspraktijk leidt. “De inhoud van de maag wordt daardoor sterk verkleind. Na een tweetal soeplepels eten voel je je al verzadigd. In de eerste weken na de ingreep nemen de meeste patiënten amper 600 calorieën per dag tot zich. Ik hèb een man behandeld die toch nog teveel at, maar dat was een geval van ongelooflijke vraatzucht.”

De Margriet Hermansmethode is een kijkoperatie, dus de kans op verwikkelingen is vrij klein. Wat niet gezegd kan worden van de andere methoden, het overlangs hechten van de maag, een bypass van de maag (vooral in de Verenigde Staten vaak toegepast), of een volledige wegname van de maag. Die ingrepen zijn niet alleen onomkeerbaar, maar veroorzaken ook tal van bijwerkingen, die de winderigheid van Margriet reduceren tot een banaal ongemak. Diarree, verteringsproblemen, botontkalking en andere complicaties weerhouden Paulussen ervan om dit soort drastische methoden toe te passen. Hij heeft trouwens al werk genoeg.

“We zijn er zelf van geschrokken hoe groot de behoefte is. Je zou zelfs kunnen zeggen dat wij met die behandeling begonnen zijn op vraag van de patiënten, met name de toenemende vraag naar een operatieve behandeling.”

Stelt u bepaalde voorwaarden aan die patiënten?
Paulussen: “Wij zullen alleen ingaan op de vraag om een chirurgische ingreep, of eventueel zelf zo’n ingreep voorstellen, als de patiënt alle andere middelen geprobeerd, en minstens één ernstig dieet langdurig gevolgd heeft.”

Wat is een ernstig dieet?
Paulussen: “Een dieet onder begeleiding van een professionele diëtiste, minstens zes maanden lang. Een middeltje van de apotheek is dus zeker geen ernstige dieetpoging. Nu, de mensen die aandringen op een chirurgische ingreep hebben meestal wel degelijk zo’n poging achter de rug. Soms zelfs met succes, 25 kilogram vermagerd, maar het volhouden van dat dieet, eigenlijk een andere manier van eten, lukt maar moeizaam. We leven in een wereld van overvloed, terwijl het lichaam eigenlijk met heel weinig tevreden kan zijn. Het is bijna onmogelijk geworden om eten niet leuk te vinden, om er nièt van te genieten.”

Maar er zijn dus wel degelijk mensen die tientallen kilo’s afvallen van diëten?
Paulussen: “Als ze professioneel begeleid worden, ja. Zuiver op dieet dus, en zeker niet met behulp van allerlei middeltjes.”

Hoe komt het dat de vermageringsindustrie na al die jaren nog altijd op volle toeren draait? We weten ondertussen toch allemaal dat die middeltjes niet helpen?
Paulussen: “Tja, de mensen kiezen voor de gemakkelijkste oplossing, èn ze willen bedrogen worden. Als mensen ten einde raad zijn, en geen oplossing meer zien, laten ze zich gewillig verblinden. Je ziet dat ook bij andere ziekten, chronische aandoeningen of kanker. Mensen klampen zich ergens aan vast. Maar alleen een drastische wijziging van het voedingspatroon kan komaf maken met overgewicht. Er zijn begin jaren ’90 enkele middelen op de markt geweest waar je daadwerkelijk van vermagerde, maar die zijn gelukkig verboden. Gevaarlijke producten waren dat. Op dit moment zijn er nog maar twee erkend in België. In Xenical zit orlistat, een product dat de vetassimilatie verstoort, en dus de vertering van het vet blokkeert. Dat vet gaat rechtstreeks naar de darm. Reductil is een product op basis van sibutramine, een afgeleide van amfetamines, zoals de meeste klassieke eetlustremmers. Na langdurig gebruik loop je met dit soort middelen een verhoogd risico op longafwijkingen, en ook de hartklep kan aangetast worden, soms met dodelijke afloop. Reductil mag je om die reden trouwens gedurende maximaal één jaar gebruiken. Beide middelen kunnen verstopping veroorzaken, monddroogte, slapeloosheid, hoofdpijn, duizeligheid en een verhoging van de bloeddruk. Eens al die neveneffecten volledig beschreven zijn, kan het goed zijn dat Xenical en Reductil weer van de markt gehaald worden, zoals in het verleden met andere middelen is gebeurd. Ze zijn ook heel duur en worden niet terugbetaald.”

Maar de vraag is natuurlijk of die middelen werken. Wie geobsedeerd is door slankheid zal al die neveneffecten er graag bijnemen.
Paulussen: “Je valt maximum vijf tot tien procent af, als je tegelijk een streng dieet volgt. En als je stopt, komt het gewicht er weer bij. Ook om die reden is een blijvende verandering van de eetgewoonten absoluut noodzakelijk. Anders zouden al die kosten voor niets zijn.”

Mannen beweren vaak dat hun overwicht genetisch bepaald is, volgens sommige wetenschappers zelfs voor 75%. Is afslanken dan sowieso geen zinloze bezigheid?
Paulussen: “‘Dat is een heel omstreden cijfer. De schattingen lopen uiteen van 25 tot 75%. Volgens mij zijn de omgevingsfactoren minstens even belangrijk als de genetica. Het aantal mensen met overgewicht, waaronder ook steeds meer kinderen, is sinds de tweede wereldoorlog sterk gestegen, wat bewijst dat de omgeving een doorslaggevende invloed heeft. We weten ondertussen ook dat niet zozeer de inname van teveel calorieën de oorzaak is, dan wel een gebrek aan beweging. Het sedentaire leven eist zijn tol. De boeren aten vroeger heel veel spek, en reuzel (vet), en boterhammen met suiker, maar dik werden ze daar niet van. De inname van calorieën is tegenover vroeger nauwelijks toegenomen, maar het verbruik ligt veel lager. 50 of 100 extra calorieën per dag vallen amper op, maar op jaarbasis maakt dat een verschil van ettelijke kilo’s vet. De genetica van obesitas is overigens nog niet exact omschreven, en valt dus heel moeilijk te becijferen.

Er zijn natuurlijk genetische factoren die je in rekening kan brengen. Hoeveel verbruikt een mens om zijn basaal metabolisme te laten functioneren, het lichaam in rusttoestand dus? In welke mate ben je geneigd om aan sport te gaan doen? Hoe is de smaakperceptie van zoet en zout? Welke signalen geeft je lichaam als je verzadigd bent? In de natuur zie je heel weinig zwaarlijvige dieren. Misschien is de koppeling die instaat voor dat verzadigingsgevoel bij de mens niet goed genoeg, voor zover die koppeling er al ooit geweest is. Maar als je huisdieren volpropt met eten kunnen die ook zwaarlijvig worden. Overgewicht heeft dus duidelijk iets te maken met overvloed. En die maakt het mensen met een bepaald genetisch statuut niet echt gemakkelijk. De omgevingsfactoren versterken de genetische aanleg. Hoe dan ook, als er ooit nog een doeltreffend vermageringsmiddel gevonden wordt, dan zal dat alleszins van genetische aard zijn. Als we die verzadigingskoppeling vinden, zouden we gewoon een natuurlijk middel kunnen toedienen dat de eetlust remt. Maar dat zie ik de eerste jaren nog niet gebeuren.”

Ook te lezen

Weight Watchers België
Gezondheid.be
Webgroep maagverkleining