Biologische wapens - Deel 1: Een introductie tot biologische oorlogsvoering
Momenteel zijn wapeninspecteurs in Irak nog altijd op zoek naar mogelijke voorraden massavernietigingswapens (vooral chemische en biologische wapens). In het spoor van de aanslagen van 11 september 2001 kreeg het Westen al eens te maken met biologische wapens toen de beruchte enveloppen met anthrax opdoken en vooral in de VS voor paniek zorgden. Wat zijn nu biologische wapens precies en welke ziekten komen er het meest voor in aanmerking? Wat zijn de symptomen en kenmerken van deze ziekten? In een aantal afleveringen zult u kennismaken met deze materie. Het ligt voor de hand dat we in de eerste aflevering beginnen met een korte introductie tot deze materie. (Foto : Duits gasmasker uit WO I)
Massavernietigingswapens
Laten we eerst even kort blijven stilstaan bij het fenomeen 'massavernietigingswapens'. Omdat dit ons niet te ver mag leiden, zullen we hier zo duidelijk en eenvoudig mogelijk een beeld van vormen. In dit artikel willen we het immers vooral hebben over biologische wapens.
De term 'massavernietigingswapens' omvat in feite drie soorten van wapens, die zoals het woord impliceert een grote tol aan mensenlevens in een betrekkelijk korte tijdspanne kunnen eisen. Het gaat om de zogenaamde ABC-wapens (Atomic - Biological - Chemical).
Wanneer de atoomwapens ontwikkeld en voor het eerst gebruikt werden weet natuurlijk iedereen. Intussen kenden de bommen die boven Hiroshima en Nagasaki gedropt werden natuurlijk een ganse evolutie, net als de manier van lanceren. Vooral de bewapeningsescalaties van de jaren '50, '60 en begin jaren '80, de dreiging van de wereld te vernietigen en de torenhoge bedragen die jaar in jaar uit in de begroting van de VS en de USSR voor defensie dienden vrijgemaakt te worden, zorgden ervoor dat een aantal akkoorden gesloten werden rond het gebruik van kernwapens. Zo sloten beide supermachten in 1968 een verdrag over de non-proliferatie (het niet verspreiden) van de atoomkennis. Frankrijk en China ondertekenden dit niet. Intussen ontwikkelden nog andere landen atoomwapens (India, Pakistan). Er werden verder een aantal ontwapeningsakkoorden gesloten die onder meer een beperking van de strategische kernwapens inhielden (bvb. de SALT-akkoorden).
(Foto : Paard met gasmasker uit WO I)
Chemische wapens zijn iets ouder en werden voor het eerst gebruikt tijdens de Eerste Wereldoorlog. Net als biologische wapens gelden ze als de wapens van de arme landen. De productie van de BC-wapens is namelijk veel goedkoper en eenvoudiger, en toch zijn ze evenzeer als atoomwapens op massale vernietiging gericht. Er zijn chemische wapens die tot doel hebben de vijand te doden, zoals stikgassen, zenuwgassen en mosterdgassen, en er zijn er die enkel de vijand willen uitschakelen, zoals braak- en traangassen (vorig jaar nog slecht in gezet in Moskou tegen Tsjetsjeense terroristen). Hoewel er al pogingen geweest zijn om een wereldwijd akkoord te sluiten rond een verbod op chemische wapens (niet alleen het gebruik, maar ook de aanmaak en opslag) is daar nog niets van in huis gekomen. In de eerste plaats omdat een heel aantal producten en stoffen die kunnen gebruikt worden voor de aanmaak van chemische wapens ook gebruikt worden voor vreedzame doeleinden (in fabrieken, het huishouden).
Biologische wapens
Het gebruik van biologische wapens gaat eigenlijk veel verder terug. Voor het begin van de 20ste eeuw vond men vooral deze drie vormen van biologische oorlogsvoering terug : het opzettelijk infecteren van drinkwater en voedsel, de combinatie van micro-organismen en één of ander wapentuig, Al in de antieke wereld doken varianten op. Scythische boogschutters zouden hun pijlen in ontbindende lijken gedoopt hebben. In Griekse en Romeinse bronnen verhaalt men over conflicten waarbij de inzet van primitieve biologische wapens niet geschuwd werd. Dierenkadavers werden bijvoorbeeld in bronnen en waterreservoirs gegooid om de bevolking te besmetten. In de middeleeuwen kent men verschillende belegeringen waarbij de lijken van pestlijders naar de vijandelijke linies gekatapulteerd werden om deze met de pest op te zadelen. Het is bijvoorbeeld ook geweten dat Britse soldaten in 1763 een primitieve vorm van biologische oorlogsvoering gebruikten tegen de Amerikaanse Indianen. Ze overhandigden de Indianen immers moedwillig met pokken besmette dekens, die voor een massale sterft zorgden bij de stammen in kwestie. Daarmee hoopten de Britten de aanvallen van deze stammen op kolonisten te doen ophouden.
Vooral vanaf de eerste wereldoorlog onderging de biologische oorlogsvoering een ware metamorfose en werd steeds gesofisticeerder en wetenschappelijker. Zo ontwikkelden de Duitsers toen reeds inzetbare biologische agentia en onder meer anthrax, cholera en de pest konden tegen de vijand gebruikt worden. In de volgende decennia ontwikkelden alle grootmachten een programma voor de aanmaak van biologische wapens, maar ook van vaccins tegen de ziekten (als verdediging tegen aanvallen met biologische agentia). De Amerikanen hadden tot 1969 bijvoorbeeld een researchcenter voor biologische oorlogsvoering in Fort Detrick (Maryland), de zogenaamde 'eight ball'.
(Foto : De 'Eight Ball' in Fort Detrick - Public Affairs Office, Fort Detrick)
Een biologisch wapentuig heeft tot doel ziekteverspreiders, micro-organismen zoals virussen en bacteriën, op de vijand los te laten en zo diens troepen of bevolking uit te dunnen. Ze zijn evenwel moeilijk inzetbaar omdat deze ziekten niet te controleren vallen. Een ziekte stopt immers niet aan de grenzen van een land en daarenboven valt het niet te voorspellen hoe ingrijpend de inzet van dergelijk wapen zou zijn op de gehele menselijke samenleving en het milieu waarin we leven. Het levert dus eveneens problemen op voor de aanvaller. Enkel een land dat niets te verliezen heeft of een dolgedraaide figuur, zou hiervoor dan ook willen opteren. Eind jaren '60 werden zowel vanuit de communistische als de westerse wereld stappen ondernomen om tot een algemeen verbod op de productie en het gebruik van biologische wapens te komen. Op 16 december 1971 werd de conventie tegen biologische wapens door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties goedgekeurd. Alle ondertekenaars verplichtten zich ertoe te stoppen met de aanmaak van biologische wapens en de bestaande voorraden te vernietigen.
Momenteel zitten we sinds het opduiken van de enveloppen met anthrax met het fenomeen van het bioterrorisme opgezadeld. Gezien de panieksituatie die toen ontstond is het heel goed mogelijk dat vroeg of laat een radicale groepering overgaat tot het gebruik van biologische wapens. Terroristische groeperingen hebben immers als voornaamste missie het creëren van terreur en paniek. Vooral in de VS ontwikkelt men al langer programma's en worst case scenario's tegen een mogelijke aanslag met biologische agentia. Men heeft er de ziekten ook ingedeeld in drie categorieën naargelang het gevaar voor de nationale veiligheid. In de categorie A bevinden zich ziekten die zeer snel tot een epidemie kunnen leiden, een hoge tol aan mensenlevens kunnen eisen, voor paniek bij de bevolking kunnen zorgen en waarbij men speciale voorzorgen voor de volksgezondheid moet nemen. De vier belangrijkste, die we in volgende artikels zullen bespreken zijn : anthrax, botulisme, pokken (small pox) en de pest. Daarnaast rekent de Amerikaanse overheid ook tularemie, een infectieziekte bij knaagdieren die op de mens kan overslaan, bepaalde ziekten die verspreid worden door filovirussen zoals ebola en bepaalde arenavirussen zoals lassa en machupa tot categorie A.
In het volgende artikel nemen we anthrax onder de loep. Wat veroorzaakt de ziekte en op welke symptomen moet je letten? Welke behandeling is er mogelijk? Welke maatregelen kunnen zoden aan de dijk brengen? Zijn er überhaupt dergelijke maatregelen voorhanden?
Bruno Fierens