De schaduwzijde van Bright Belgium

‘Bright Belgium.' Met die benaming duiden astronauten de driehoek aan die in het hartje van nachtelijk Europa als een kerstboompje oplicht, wanneer ze door het raampje van hun ruimteveer ons landgebied spotten. Althans het Noordelijke deel ervan, dat de titel van meest verlichte in de wereld draagt. Met alle nefaste gevolgen van dien. Vlaanderen buiten, waar je naar de melkweg kan fluiten…


Zowel particulieren als bedrijven kunnen bezuinigen door rationeel met verlichting om te springen. En de Vlaamse gemeentes kunnen naar schatting het jaarverbruik van 42.000 gezinnen besparen door te bezuinigen op energie voor verlichting. En door de kwalijke vormen ervan te bestrijden, die hinder, of erger nog, vervuiling veroorzaken.

Vervelend en/of vervuilend?

Onder lichtvervuiling verstaan we de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig en verspillend gebruik van kunstlicht. Grote boosdoeners zijn de alomtegenwoordige, vaak overbodige straat-, monumenten- en sportterreinverlichtingen.

Lichthinder is kunstlicht dat als hinderlijk wordt beschouwd voor mens of dier. Omdat het aanleiding geeft tot een gevoel van onbehagen, zoniet tot regelrechte verblinding. Of omdat  het avondlijke of nachtelijke activiteiten die zich normaal in de duisternis afspelen verstoort.

Haan bezwijkt aan jetlag

Laten we de gevolgen op mens en leefmilieu van naderbij bekijken. Voor planten zijn, om te beginnen, weinig of geen nadelige effecten van lichtoverlast vastgesteld. Met uitzondering van vorstschade die optreedt wanneer bladeren weigeren te vallen ondanks de herfst.

De dierenwereld, daarentegen, blijkt zeer gevoelig aan inbreuken op de dag-nacht cyclus. Een herkenbaar voorbeeld: de haan die lang voor het ochtendgloren begint te kraaien. Of die helemaal niet kraait, omdat hij de kluts kwijt is door de verwarrende lichtafwisseling. Dieren kunnen ten prooi vallen aan een vorm van uitputting wegens onnatuurlijk verlengde waakperiodes. Soms met fatale afloop.
 

Licht trekt aan. Licht stoot af.

Sterk verlichte plaatsen zijn magneten voor insecten, die in hun zog jagende vogels, vleermuizen en andere insectivoren aantrekken. De focus vereist voor het jagen maakt wild als uilen, vossen en egels  in die omstandigheden tot makkelijke doelwitten voor voorbijrazend wegverkeer.

Kleinere dieren die zich niet langer in duister kunnen hullen komen makkelijker in het vizier van roofdieren. Onnatuurlijke verlichting brengt ook de seizoensbeleving in de war, wat de voortplanting ontregelt en het oriëntatievermogen van trekvogels aantast.

Veel dieren die op de vlucht slaan op zoek naar een afdoende afgeschermde schuilplaats, raken geïsoleerd van hun biotoop door de barrièrewerking van het kunstlicht. Dit kan leiden tot uitputting van voedselvoorraden, het opbreken van broedplaatsen of beperkende inteeltverschijnselen.
 

Lichtgevoelig of licht gelovig?

De duisternis bevordert ook de menselijke nachtrust. Inopportune lichtbronnen kunnen roet in het eten gooien. In combinatie met andere stressfactoren (lawaai, drukke job…) kan dit ernstige gezondheidsproblemen opleveren. Lichtpollutie tijdens het slapen wordt in verband gebracht met hormonale ontregeling en zou, onder de vorm van waaklichtjes in de slaapkamer, tot bijziendheid bij kinderen leiden.

Verder weerleggen studies de meest courante pro's van nachtverlichting, zoals het vermeende veiligheidseffect. Verlichting werkt evengoed contra-productief, zo blijkt! Het zet immers ook aan tot roekeloos rijden, ongevalsstatistieken in verlichte of onverlichte omstandigheden lopen gelijk op en fel verlichte wijken worden vaker getroffen door inbraak en vandalisme dan omgekeerd!


No Milky Way today

Een bijzondere groep slachtoffers onder de mensen zijn de astronomen. Die moeten in onze verstedelijkte gebieden vaak verstoken blijven van een onverwaterd zicht op de sterrenhemel, ook al is er geen wolkje aan de lucht.

In streken waar geen of nauwelijks lichtpollutie voorkomt, kan men met het blote oog makkelijk 3000 à 3500 sterren, en een indrukwekkende Melkweg zien. In België valt dit terug tot een gemiddelde van 600 sterren, terwijl er in steden als Brussel, Antwerpen en Gent zelfs geen 100 meer te zien zijn.

De Vereniging voor Sterrenkunde (VVS) richtte daarom in 1993 de Werkgroep Lichthinder op. Opdracht: de toename van lichtoverlast- en vervuiling in Vlaanderen (maar ook daarbuiten) bestrijden en terugdringen.
 

Onbevlekte nacht

Sinds 1995 organiseert de Werkgroep samen met Bond Beter Leefmilieu de jaarlijkse sensibilisatieactie ‘Nacht van de Duisternis’. Heel wat Vlaamse gemeenten trekken dan voor één nacht de stekker uit hun openbare verlichting.

VVS en BBL trachten het engagement achter deze symbolische deelnames naar het niveau van structurele verbintenissen te tillen door gemeentebesturen te helpen bij het uitwerken van een actieplan.


De editie 2010 van de ‘

Nacht van de Duisternis
’ valt op 16 oktober.

Voor meer lumineuze beschouwingen knip de website

www.lichthinder.be
aan. Je vindt er o.a.
illustraties van goede straatverlichting
terug.

 









© Vivat.be 2020